Trendwatchen op basis van de sociologische literatuur is één mooie ingang tot meer, of andere, kennis. Deze techniek paste ik toe in de blogpost over 120 jaar pensioen- en ouderenbeweging (1900-2020). Ik gebruikte een boek van Luc Boltanski en Eve Chiapello, The new spirit of capitalism en een lezing die ik net had gehoord van Arnaud Esquerre in Jena.  Wat je dan doet: in feite kijk je vanuit het heden opnieuw naar het verleden. En dan zijn er altijd nieuwe invalshoeken. Dit proces leidt ook steeds tot nieuwe spanningen, zoals bij nieuwe visies op het koloniale verleden en de vraag bijvoorbeeld op welke plek het Schedelkapje van de Javamens hoort te zijn. Maar het geldt ook voor de moeilijke debatten over wie onze helden van vroeger zijn, of hoe de Sinterklaas-cultuur zich ontwikkelt.

Terwijl ik terugblikte op 120 jaar geschiedenis, werd ik me er wel van bewust dat ik een voorliefde danwel afwijking heb voor het sociaal-economisch domein, dus dit verklaart de sterke focus op economie en pensioenen. Een onderzoeker met voorliefde voor gezondheidszorg of culturele tijdsbesteding, zou een geschiedenis van de ANBO met andere accenten hebben geschreven. En dan versterk ik nog de afwijking door uitgerekend deze Boltanski-literatuur te integreren.

Waarom schrijf ik dit op? Er is wel eens de neiging om onderzoek, of wetenschap, van buiten als ‘de waarheid’ te presenteren. Terwijl onderzoekers of wetenschappers zelf dat kritischer zien, maar dat niet mogen tonen, omdat dat hun betoog zou verzwakken, of onduidelijker zou maken. Je hebt meestal meer saaie woorden nodig om de context van je beslissingen te verantwoorden. Lastig in een koppensnellende Twitter-cultuur, maar dat kan geen excuus zijn. De tweet is langer geworden en er zijn veel mogelijkheden om even te verlinken en e.e.a. wat meer en beter uit te leggen en te verantwoorden. In de hoop dat dat ook gelezen wordt. En dat laatste is een lastig punt denk ik, want er wordt al ontzettend veel gelezen, gecommuniceerd en informatie gegeten en gedronken op een dag.

Het blijft een spannend detective-vak: onderzoek.

Naast nieuwe literatuur verwerken is archief-onderzoek een andere onderzoeksmethode. En ineens had ik wel dat eind 10-er jaren inzicht dat de periode van 2000 tot 2020 één van de lastigst te overziene-middels-bewijs-periodes van de geschiedenis worden. Half digitaal, half niet-digitaal, moeten onderzoekers handig zijn, danwel hulp vragen in/bij het lezen van oude harde schijven (als ze er nog zijn), in het beoordelen wat wel en niet gedigitaliseerd is en waarom. Dan zijn er ook nog oude websites die niet bewaard zijn gebleven (maak eens vaker een screenshot om het heden te bewaren?!) en zijn de publicaties die er zijn misschien – dit is een these – ook moeilijker te onderzoeken. Want ondanks de filosofie van transparantie zijn veel openbare stukken meer en meer gericht op voorlichting en public relations. Kort door de bocht gezegd: er is een extra p-r-saus overheen gestroomd. Hoe ontdekken onderzoekers de lagen daarachter en daaronder?

Het verleden verdient natuurlijk ook steeds die kritische onderzoekersblik, want wat was precies de vertaalslag in het vroegere, schriftelijke materiaal? Hoe verhielden al die notulen en organen die ik las voor het onderzoek naar 100 jaar pensioen- en ouderenbeweging zich tot wat er zich echt afspeelde? Geldt de p-r-saus-kritiek van nu niet ook voor toen?

Het blijft een spannend detective-vak: onderzoek.

– Boltanski, L. en E. Chapello (1999/2005). The new spirit of capitalism. Verso.

– Boltanski, L. en A. Esquerre (2019). Naissance du Capitalism Integrale. Keynote 25 september 2019 Konferenz Great Transformation: Die Zukunft moderner Gesellschaften. Jena. 23-27. September 2019.