Column ‘Vergeten Sociologie’, verschenen in: Sociologie Magazine nr.3 September 2010 p.10.

Voor verlichtingsfilosoof Locke is ‘uneasiness’ dè impuls tot menselijk handelen. Het drijft ons voort. Zou ons voort moeten drijven, vindt Annie Romein-Verschoor in ‘Ja vader, nee vader’, om vervolgens mopperend op te merken: ‘Maar een millioenkoppig publiek blijft onberoerd door de Uneasiness van John Locke.’

Een mooie formulering, ‘uneasiness’, waarschijnlijk omdat het geen verband houdt met een concrete politieke eis en het ook niet riekt naar pure ontevredenheid, maar verwijst naar een gevoel dat er iets niet klopt. Intuïtie: er dreigt gevaar, maar welk gevaar precies?

Historica en neerlandica Annie Romein-Verschoor (1895-1978) waarschuwt voor desintegratie van de samenleving door de verdwenen samenhang tussen gezag en macht. Ze schreef dit boek dat verscheen in 1974 vanuit het ‘elitebejaardenhuis’, door haarzelf zo omschreven, het Rosa-Spierhuis in Laren. Hoe elitair en comfortabel het daar ook was, haar Locke-iaanse ‘uneasiness’ lijkt er niet onder te hebben geleden. ‘Ja vader, nee vader’ refereert populair aan de verdwijning van het ouderlijk gezag. Maar Romein-Verschoor doelt ook op het openbare, zichtbare gezag dat zo makkelijk ge-Provo-ceerd kon worden. Maar hoe moet de jeugd van tegenwoordig, die ‘Westerse Spock-kleuters’ , opgevoed ‘vanuit het kind gezien’, hoe moeten zij protesteren?

Even ertussenuit naar Spock. Spock is een begrip. Van The common sense book of baby and child care van de Amerikaanse arts Benjamin Spock vonden 50 miljoen exemplaren hun weg naar opvoeders. Nederland beleefde de eerste druk in 1950. Spockbabies werden opgevoed met ertussenin-adviezen, tussen streng gezag en ouderschap-op-afroep, tussen het ’s nachts door laten huilen, en het altijd aan de borst leggen wanneer het huilt. Die Spockkinderen pasten in een onzekere naoorlogse sfeer. Naar welke orde en regel moesten de kinderen opgevoed worden?

Die twijfel van ouders maakt dat het verzet van de kinderen geen weerwerk meer vindt, analyseert Annie Romein-Verschoor. De jeugd bestaat uit Rebels without a cause die vrij en losgelaten rondbuitelen, maar niet bevrijd, en zeker niet vrijgevochten zijn. De ouders van de Spock-kinderen kochten de conflicten ook nog eens af met  ‘een transistor, een draagbare tv, een brommer, een auto.’ We dreven hen in de open armen van de macht, schrijft Romein-Verschoor, uit angst om de welvaartsboot te missen. De jeugd moest aanpassen, bezit functioneerde als maatstaf van aanzien en de ouderen verloren aanzien. De analyse vertoont enige verwantschap met wat Fortuyn in de 21ste eeuw duidde als ‘De verweesde samenleving’. Wilders’ onbehagen appelleert aan eendere gevoelens, net als het burgervaderlijk gezag van Cohen.

Maar … er is een enorm verschil. Annie Romein pleit niet voor meer gezag, maar voor meer protest. Van drie vormen van protest, wijst ze er twee af: de vlucht in het occulte, en de retraite in klooster danwel macrobiotische landbouwcommune. De derde weg is die van ‘de vertolkers van de kleine redelijkheid’. De grootgegroeide Spock-kleuters kunnen die vertolkers zijn, als ze ‘bezwijken voor de verleiding van het oude autootje in hun enthousiaste bestrijding van de natuurvervuiling’. Opgevoed met ertussenin-adviezen, is dat het klein-redelijke protest van de Spock-generatie.

Annie Romein-Verschoor, Ja vader, nee vader – over de afbraak van het patriarchaal gezag en over wat er voor in de plaats kwam. Amsterdam: Uitgeverij De Arbeiderspers 1974.

De column ‘Vergeten sociologie’ bespreekt onbekendere boeken van Nederlandse sociaal-wetenschappers en is geïnspireerd op de columns van de Poolse schrijfster Wislawa Szymborska, verzameld in Onverplichte lectuur.

.