Kleine Reset van de Sociale Zekerheid

Stel, je zou met gebruikerservaringen het sociale zekerheidssysteem opnieuw opstarten, wat zou je behouden, wat slanker en sneller maken, welke nieuwe onderdelen of programma’s erbij installeren?

Een reset start de goede, functionerende elementen opnieuw

En bedt de elementen in, in het nieuwe, het snellere, het lichtere systeem. Zonder afstortgevaar. Want in economie en sociale zekerheid is het totale instorten van het systeem vergelijkbaar met een terugkeer naar de donkere middeleeuwen of de latere ‘dark ages’ ten tijde van de beginnende industrialisatie in de negentiende eeuw, toen mensen nog zonder bescherming van de staat leefden.

Belangrijke sociale trends

Twee sociale trends zijn essentieel:

1. de komst van de integrale – of nieuwe – economie, met kapitaal, platformen en digitaliteit (sociaal-economische trend)
2. de opkomst van de laat-moderne burger; met ontplooiingswensen, na te streven identiteiten, families en respectjobs (sociaal-culturele trend)

Hieronder vind je de belangrijkste conclusies. Het complete essay is gepubliceerd door de Sociale Alliantie. Geëxperimenteerd is met het mixen van bronnen: ik probeerde wetenschap, betrokken deskundigen en ervaringsdeskundigen in essay en literatuurlijst een gelijkwaardige positie te geven. Voor zover mogelijk, want het bleek (weer) niet zo eenvoudig als het klinkt. Wordt vervolgd dit experiment. Nu eerst hier de samenvatting van de inhoud.

Het essay maakt deel uit van het project ‘Armoede Live 10 jaar later’ en is op zoek naar het goede vanuit de ervaring en glanzende ogen van gebruikers. En lees vooral ook deze kennisrijke Nieuwsbrief vna de Sociale Alliantie 3-2020 helemaal, waarbij Nieuwsbrief een bescheiden titel is; het zijn actuele kennisdossiers geschreven door mensen die duurzaam en eerlijk stelling nemen en hun rijke kennis delen over arbeid en inkomen. Met veel dank aan de Sociale Alliantie voor de mooie plaatsing van de artikelen.

Conclusies: vier componenten voor de reset van de sociale zekerheid

Een integrale economie en laat-moderne burgers vragen om een aangepaste sociale zekerheid. De integrale economie (met kapitaal, platformen, digitaliteit) stuit op laatmoderne burgers (met ontplooiingswensen, na te streven identiteiten, families en respectjobs). Deze setting levert een oneindig vraagpotentieel op en een sociaal regulerend en herverdelend systeem zoals de sociale zekerheid kan niet aan de vraag naar identiteiten voldoen. Toch kan het wel rekening houden met en inspelen op de nieuwe tijden.

Ik roep nu met opzet niet: ‘basisinkomen!’ of ‘alle mensen zijn goed’, omdat ik juist ook door de deelnemers van Armoede Live meer ben gaan nadenken over de problematische aspecten van zulke uitspraken (Expert AL 2017; Expert AL 2018). Rond analyses van het basisinkomen zouden er vooral ook andere suggesties aan bod moeten komen, zoals de financiering van basisbanen en vrijwilligerswerkvergoedingen, of meer respectvolle, nuttige banen in de publieke sector (Crijns 2020).

Daarom een kleine reset waarbij de volgende vier humaan-sociaal-intelligente componenten – opnieuw en/of erbij – geinstalleerd worden.

Reset met vier humaan sociaal-intelligente componenten

De volgende componenten zijn waardevol, op basis van wat mensen met ervaring op het bestaansminimum adviseren, tegen een achtergrond van veranderende economische- en sociaal-culturele omstandigheden.

1. Bestaanszekerheid blijven garanderen en op nummer 1 zetten. Bestaanszekerheid geeft mensen de kracht om met schuldhulpverlening, familie en vrienden weer uit de schulden te komen. Daarbij is het bieden van bestaanszekerheid een stuk sociaal erfgoed dat in Nederland sinds de negentiende eeuw is opgebouwd. Het is voorwaarde voor vreedzaam sociaal leven en het is meer dan een karig basisinkomen voor iedereen.
2. Bewust zijn van de veranderde, integrale economie en haar consequenties. Een deel van de bevolking heeft inkomsten uit vermogen, heeft aandelen, en/of geringere uitgaven door vermogens/woningbezit. Anderen niet. Het debat kan niet alleen gaan om inkomsten uit en premies op basis van arbeid in een economie die sterk draait om kapitaal, technologie en data. De rolbegrippen ‘werknemers’ en ‘werkgevers’ kunnen aangevuld worden met ‘kapitaalnemers’ en ‘kapitaalgevers’? En zo in het blikveld van de financiering van sociale zekerheid raken. In het bewustzijn dat sociale zekerheid een belangrijk vestigingslocatievoordeel is. Denk ook aan gele-hesjes-straatrevoluties.
3. Op zoek een gemeenschappelijke taal rond risico’s. De ervaringen van mensen refereren naar klassieke risico’s, naar ziekte en arbeidsongeschiktheid, naar werkloosheid en naar scheiding met kleine kinderen. Het zijn risico’s die veel mensen kunnen overkomen en daarmee geschikt zijn om te binden, om samen over een sociale zekerheid fit voor de toekomst verder te denken. In combinatie met component 1 en 2 wordt helder dat het niet gaat om eenduidige financiële schade, er zijn veel mensen die deze risico’s zelf kunnen opvangen. Het uiteindelijke risico is universeel en zonder schaamte: je zit aan de grond en zonder bijstand kun je niet in Nederland leven. In combinatie met component 4 kan denken in termen van risico’s ook ertoe bijdragen te (her)ontdekken wat belangrijk is in de levensloop.
4. Meer aandacht voor glanzende ogen als bestaanszekerheid-plus-element. De gelukscomponenten ‘familie’ en ‘een brede definitie van werk/activiteiten’ (respectjobs) zijn van belang. Dat geven mensen zelf helder aan. Het duidt in de richting van een verbreding van arbeid en sociale zekerheid, met meer aandacht en mogelijkheden voor levensloopactiviteiten en levensloopbindingen. Met daarbij acceptatie en erkenning van de bijzondere plek van partners, vrienden en kinderen.

Discussie: menselijke vermogens

Een reset is makkelijker opgeschreven dan gedaan. Het reset-concept is echter interessant, het bevrijdt van traditionele zo-is-het-nu-eenmaal-regels en laat ruimte voor het mixen met nieuwe elementen. Het is een beetje het terugbrengen van de sociale zekerheid op de festivaldancefloor. De welvaartsstaat, of sociale zekerheid, is in meer dan twee eeuwen industriële samenleving gegroeid: er is veel goeds bereikt – cultstatus sociaal erfgoed – en er zijn dysfuncties die niet meer zo goed bij de mens van nu passen. Dit essay was op zoek naar het goede vanuit de ervaring van gebruikers.

Los daarvan kunnen tal van invallen misschien nuttig zijn. Zo vroeg ik me af:

Wie wordt de nieuwe Robin Hood en zet de big data-inkomsten in voor de sociale zekerheid?

Of graaft die nieuwe Robin Hood dan meteen het graf voor de digitale economie van Nederland en Europa? En dreigt dan geografisch isolationisme: alles is goed geregeld maar de landsgrenzen moeten op slot. En de nieuwe economie: raken mensen niet te kwetsbaar voor data-uitbuiting, je wilt en moet overal gratis gebruik van maken, een echte keuze van diensten is er niet meer?

Bij adviezen en hulp rond levenslopen huiverde ik soms kort en streepte later tal van zinnen weg. Want waar bemoeit de staat, of zelfs die – erg sympathieke! – ‘omgekeerde ambtenaar’ (Stimulansz) zich mee? Gaat het niet te ver je te bemoeien met het dagelijkse familie- en vrijwilligersactiviteitenleven? Worden geen nieuwe gevangenissen gebouwd met veel regels om je aan te houden die je weer beperken in je mogelijkheden?

De menselijke vermogens moeten centraal blijven staan. De meest elegante en humane oplossing blijft nog altijd: mogelijkheden steeds opnieuw aanbieden en aangeboden krijgen. En de individuele mens laten beslissen. Martha Nussbaum (2000) en Amartya Sen blijven mijn favoriete referentie hier. Zij schetsen een wereld waarin mensen niet met extreme ongelijkheid tevreden moeten zijn, maar kansen krijgen, ze deze kansen kunnen nemen, maar niet gedwongen moeten pakken, mogen mislukken, vallen, opstaan en opnieuw hulp kunnen krijgen om zich te emanciperen.

Lees het volledige essay, ook als PdF, inclusief alle argumenten en stemmen op de site van de Sociale Alliantie!

LITERATUUR: