De 65-jaargrens wordt is afgeschaft: 67 is de leeftijd waarop vanaf 2023 Nederlandse burgers voor het wettelijk pensioen (de AOW) tot de ouderen behoren. Vier observaties over een wonderlijk fenomeen.

1. Het leeftijdscriterium blijft een hard criteriumPlusminus 65

Alleen de exacte leeftijdsgrens verschuift, van 65 jaar naar 67 jaar. In 2023 geldt de 67 jaar grens voor iedereen. Wat ik altijd al zo fascinerend* vond aan de leeftijdsgrens blijft voortbestaan: de uniformiteit van het leeftijdscriterium. Burgers met totaal verschillende levenslopen, arbeid- en zorgloopbanen, sociaal-economische klasse en levensverwachting: allen conformeren zij zich aan het slagboomkarakter van de leeftijdsgrens. Denk eens aan de navenant grote gevolgen voor de solidariteit van de vele-levens-jarenwerkenden met de minder-levens-jarenwerkenden, en de solidariteit van de korter-levenden met de langer-levenden. Ofwel de grote, terechte irritatie van de vakbeweging: de kortlevende, langdurige werker sponsort de langlevende kortdurige werker.

2. Avantgarde? toekomst + pensioen = basisinkomen

In 1889 opperde Bismarck in de toelichting op de Duitse Invaliditäts- und Altersversicherung in 1889 een interessant concept. Ik vind dit nog altijd interessant, charmant en zukunftsfähig. Het komt er op neer dat je ouder worden ziet als een onvermijdelijk proces dat bij iedereen leidt tot vermindering van krachten. Een ouderdomspensioen zorgt ervoor dat mensen geen volledige, zware dagtaak moeten uitvoeren; de bestaande capaciteiten blijven zo langer in stand en je probeert totale arbeidsongeschiktheid zo lang mogelijk te vermijden. Het is, avant-garde, in feite de idee van het basisinkomen. Je hebt een basis en daarbovenop werk je naar vermogen, naar motivatie en naar de mate waarin je geld nodig hebt. Dit geldconcept wordt in de praktijk voorgeleefd door de ouderen die na hun 65ste, of 67ste, economisch actief blijven. Denk aan ondernemers, krantenbezorgers, B&B-eigenaren, museumsuppoosten en kunstenaars. En met de crisis in de ondernemings- en bedrijfstakpensioenen is de basis nog belangrijker geworden.

3. Identieke (Noord-)Europese ontwikkeling

Interessant is dat in Duitsland en Nederland hetzelfde geschiedt. Ook in Duitsland is de leeftijdsgrens van 65 naar 67 verhoogd. Hiertoe werd in Duitsland besloten in 1997, maar ingevoerd wordt het in langzamer tempo. Pas in 2032 – versus NL in 2023 – geldt voor alle Duitse verzekerden de 67-jaargrens. Voorspelt het gelijke opgaan van Nederland en Duitsland de opdeling in verschillende Europa’s? In Noord versus Zuid? (tentatief, uiteraard, bij N=2 in deze korte tekst).

4. De aantrekkingskracht van leeftijd is begrijpelijk …

… wanneer we de alternatieven bekijken. Vier alternatieven voor leeftijdscriteria namen we op in de publicatie ‘65 jaar als uiterste houdbaarheidsdatum‘: a. individuele toetsing (een toets bepaalt of je geschikt bent om door te werken); b. dienstjarencriteria (pas met een X aantal dienstjaren mag je met pensioen): c. meldplicht (je meldt zelf een ziekte of zwakte die functioneren onmogelijk maakt) en d. zelfsturing (je bepaalt in overleg met je directe omgeving wanneer je met pensioen gaat). Bij doordenking van elk van deze vier alternatieven, zie ik nog altijd acuut Kafka-esk-dramatische verhalen voor me vol onverwachte levenswendingen. Sociale zekerheid blijft spannend!

*Zie ook mijn boeken: ‘Lang leve de AOW‘ (2007), ‘65 jaar als uiterste houdbaarheidsdatum‘, LBL expertisecentrum leeftijd en maatschappij (2005) en ‘Plusminus 65’, Lemma (1999).

**Mijn aanvulling 04.01.2013: n.a.v. Regeerakkoord PvdA/VVD. Het kabinet plant snellere invoering waarbij 66 jaar wordt bereikt in 2018 en 67 jaar in 2021. Interessant is vooral de koppeling aan de levensverwachting voor de periode daarna. De verschillen in gemiddelde levensverwachting in Nederland, naar opleiding o.a. zijn verrassend groot: 7 jaar tussen laagst opgeleide mannen en hoogst opgeleide mannen.

Deze auteur in beeld, zie NOS-Journaal 29/12/2012, item van Margriet Brandsma, minuten 13:53 tot 16:25: <a href=”http://www.uitzendinggemist.nl/afleveringen/1316320″>NOS-Journaal 29/12/2012</a>