Het twee-paar-ogen-perspectief is Gepubliceerd in: Sociologie Magazine, september 2018: p.21. De PdF kun je hier lezen en downloaden. En de Martineau Society zette het stuk op haar kennisrijke site: A real two-pair-of-eyes-perspective.

Deuren zie ik steeds vaker op een kier staan. Een docent laat een deur open om het studentengesprek te delen met een stukje buitenwereld. Bij een arts-patiënt-gesprek idem: deur op een kier. Met die geopende deur roep je de eventuele hulp en controle van anderen in. Bij een digitale deur werkt het ook: je geeft een app toegang tot je contact- en betaalgegevens, zet daarmee een deur open, en dan laat je diezelfde deur weer controleren door een andere app en door de Europese gegevensbescherming. Al die deuren zijn sociale uitvindingen en duiden op een veranderend organisatie-principe. Er waait als het ware een twee-paar-ogen-perspectief door de samenleving.

Sociologe Martineau

Een dergelijke gedachtengang schakelt nieuwsgierig snel van dagelijks leven naar sociale betekenissen. Van micro- naar macro-niveau en bevat een vleug moraal. Precies daarom hou ik van het werk van de Britse journalist, schrijfster en sociaal-wetenschapper Harriet Martineau (1802-1876), met name van haar How to Observe: Morals and Manners (1838) en Retrospect of Western Travel (1838) . Haar sociale wetenschap, het woord sociologie werd nog niet gebruikt, noemt ze Science of Morals and Manners.

Student van de samenleving

Voor mij werken haar vroeg negentiende eeuwse wetenschapsprincipes puur en bevrijdend. Samenlevingen begrijpen, dat gaat om: reizen; dagelijks leven interpreteren; logboeken schrijven; mensen ontmoeten; slavernij veroordelen; rondstruinen op kerkhoven. Een van haar beroemdste zinnen luidt: ‘Als je feiten vindt die je kunt aanraken en meten, en de dingen kunt observeren en de menselijke commentaren over dingen – het discours – kunt beschrijven en analyseren, dan ben je ‘student van de samenleving’.’

Harriet Martineau ontdekte ik pas na mijn promotie, toen ik in een vlaag van nieuwsgierigheid als wetenschapsjournalist wilde weten wie nu eigenlijk die vrouwelijke klassieken in de sociale wetenschappen zijn. Het was niet zo dat het me stoorde dat ik hoofdzakelijk witte mannen las. Waarom ook?! Ze schrijven interessante werken, werken hard, zijn tomeloos ambitieus en noodzakelijk zelfzuchtig. Er zijn ook veel van dit soort vrouwen, tot ver terug in de geschiedenis. Alleen … ze werden me vreemd genoeg bijna nooit voorgesteld.

Toekomst

En dat valt op. Ook in deze Sociologie Magazine-I-Love-series werkt het zo: mannen volgen graag mannen, vrouwen volgen ook mannen, maar mannen volgen niet zo vaak vrouwen. En als, dit is met een knipoog, dan trouwen ze meteen? Denk aan Marianne Weber, Rose Laub Coser, Saskia Sassen. In vrouwkritische termen moet ik zeker ook het volgende noemen: waarom laten vrouwen mannen vertrekken naar het oorlogsfront of redden zich als eerste van een zinkend cruise-schip? In de nabije toekomst zullen mensen zich nog veel meer gaan verbazen over dergelijke eigenaardige patronen en monomane categorieën.

In Groenland is het een belediging de deur open te laten staan en bij hindoe-onderkomens is het een belediging de deur te sluiten, schrijft Martineau en stelt een combinatie voor van interpretatieve wetenschap en feitenonderzoek. Een echt ‘twee paar ogen perspectief’. En ze laat mooi zien dat er simpelweg geen excuus is om niet ook eens ongebaande paden in te slaan en altijd veel te schrijven. Of het nu wetenschap, journalistiek of literatuur betreft. Fijn, zo’n echte founding mother.

Ellie Smolenaars

Met veel dank aan de redacteuren van Sociologie Magazine! De Martineau Society zette het stuk op haar kennisrijke site A real two-pair-of-eyes-perspective. Dat is een unicum, want het stuk is in het Nederlands. Voor de toekomst zet ik in op geautomatiseerde vertalingen en pleit voor behoud-door-export van het Nederlands.

In mijn Eboek Het wonderbaarlijke leven van de mens in de samenleving vind je het NRC-artikel ‘Eerherstel voor een vrije reiziger’, het gaat over Martineau en over herontdekking van Women Founders. Het stamt uit het vorig millennium/1999 EN is nog  duurzaam actueel, inclusief de vier andere artikelen/essays over Martha Nussbaum, Zygmunt Bauman, Jan Breman en Mary Douglas.