Sociologe Orna Donath over #Regrettingmotherhood

Moeders die zeggen: ‘ik wil geen moeder zijn’. Sociologe Orna Donath onderzoekt het taboe-thema #regrettingmotherhood en breekt met de pronatale samenleving.

Als leesbijsluiter: #regrettingmotherhood en #regretting fatherhood is het fenomeen dat ouders spijt hebben van hun ouderschap. Dit nieuwe sociale fenomeen is fascinerend en nog wel echt een taboe. Ook voor mijzelf is het een taboe en dat merk ik (1) omdat ik graag wil zeggen dat ik absoluut geen, nulkommanix spijt van het moederschap heb, en (2) omdat ik het hier plaats in de mediale komkommertijd in de hoop dat het niet opvalt, en aan het begin van de schoolzomervakanties; aan het einde neig je als ouder van jongere kinderen sowieso tot ouder-tristesse, een gevoel van vermoeid ouderschap, en ben je blij dat er scholen bestaan. Ik wil niet onnodig aan deze tristesse bijdragen, nu is ieder hopelijk nog fris. Zelf kan ik de nodige distantie opbrengen, ben als wetenschapsjournalist en sociaal-wetenschapper beroepsmatig fan en volger van nieuwe cultuurfenomenen. Het belang van #regrettingmotherhood is groot, lees mijn interpretatie verderop in dit artikel: ‘De spannende samenlevingsdiagnose die hieraan kleeft, is dat hier grote vragen rond maakbaarheid en perfectie op het spel staan.’

Het artikel is gepubliceerd in: Sociologie Magazine nr. 2/2016: pags. 18-20. Het beeld is van Tami Aven, met dank aan uitgever Knaus Verlag. En met hartelijke dank aan de waardevolle opmerkingen van redacteuren van Sociologie Magazine, artikelwonderdokters die je artikel (nog;) beter maken.

 

Orna Donath Beeld: Tami Aven (Knaus Verlag)

 

 

“Berouw is het taboe” Sociologe Orna Donath over haar boek #Regrettingmotherhood

Moeders die zeggen: ‘ik wil geen moeder zijn’. Orna Donath onderzoekt het taboe-thema #regrettingmotherhood en breekt met de pronatale samenleving.

Op de Leipziger Buchmesse presenteert de Israëlische sociologe Orna Donath haar vers uitgekomen boek #regrettingmotherhood -Wenn Mütter bereuen aan het lezerspubliek. Het boek verschijnt maart 2016 eerst in het Duits, omdat Donath’s artikel in Signs: Journal of Women in Culture and Society van april 2015 in dit taalgebied tot veel debat leidt. Een debat vol ongeloof over dat dit fenomeen überhaupt kan bestaan: moeders die spijt hebben van moederschap. En met anti-stemmen in de sociale media die dergelijke moeders hysterie, labiliteit en immoraliteit verwijten en doen denken aan mediale heksenverbranding.
Nogal wat toeschouwers staan te wachten tot het interview met de auteur begint; het zijn vrouwen van alle leeftijden en jongere mannen. Totdat Donath plaatsneemt, een tengere, jonge vrouw in een okergeel gebreid truitje, rode lippenstift. “We zijn hier niet alleen onder moeders, maar ook onder vaders”, begint de moderator het gesprek, “want ik ben zelf vader.” Met deze woorden breekt hij losjes het ijs rond het taboe, want het is als ouder of als kind niet eenvoudig die woorden in de mond te nemen: Regretting motherhood.

Vermenigvuldigt U

Orna Donath (1976) doet nu acht jaar onderzoek naar het thema aan de Ben-Gurion University. Ze licht eerst rustig het thema toe: “Eens een moeder, altijd een moeder”, vertelt ze in het Engels, “Je bent dan nooit geen moeder meer. Alleen omdat we vrouwen zijn, betekent dit nog niet dat het moederschap ons allemaal past.” Met haar eerste zinnen heeft ze meteen empathisch contact met dit publiek, haar rede is quasi-direct, ze leunt sterk op de kennis van de respondenten in haar onderzoek. “Misschien is het niet voor jou en wil je eruit ontsnappen. Dit gevoel van regret, van berouw, is een sterk gevoel.” En volgens Orna Donath is het welhaast onmogelijk om dit gevoel in een pronatale samenleving te uiten.
Israël is een sterk pronatale samenleving; Donath beschrijft in haar boek de interactie tussen samenleving en emoties. Drie kinderen is de norm en het geboortecijfer per vrouw ligt daarmee op zeer hoog niveau voor westerse landen. Dat legt een zware druk op de vrouwen, gevoed door zionisten en nationalisten om te baren naar het Bijbelse gebod: wees vruchtbaar en vermenigvuldigt u. De mogelijkheid geen of weinig kinderen te krijgen ontbreekt. Ook wordt veel reproductie-technologie ingezet; Israël is een globale supermacht qua reproductie-technologie. Dit techniek- en cultuurklimaat gaat samen met hoge emotionele verwachtingen, een hoge morele standaard en nog hogere verwachtingen die moeders aan zichzelf stellen.
Zo benoemt in het boek de respondente Carmel (met een kind tussen 15 en 20 jaar oud, de namen zijn fictief) het moederschap tot levenslang: “Ik ben een prima moeder, en dat kan ik elk moment bewijzen. Ik moest een hoge prijs betalen en zal mijn hele leven lang ervoor moeten betalen …” En Sophia, moeder van twee kinderen tussen 1 en 5, zegt: “Zelfs wanneer ze, God beware het, zouden sterven, dan waren ze nog altijd bij me. De rouw om hen, de herinnering aan hen, de pijn zou onverdragelijk zijn. (…) Niets wat ik kan veranderen, ze zijn er, en ze zijn als een molensteen, zelf wanneer ze er op het moment niet zijn. (….) Daarom zou ik aanbevelen geen kinderen te krijgen.”

Totaal-identiteit

De geïnterviewde moeders beweren: wanneer ze alles hadden geweten wat ze nu weten, zouden ze nooit moeder zijn geworden. Wie zijn precies deze moeders in dit onderzoek? Donath hield interviews met 23 vrouwen. De leeftijd van de respondenten varieert van 26 tot 73 jaar, ze stammen uit verschillende sociale lagen, vijf vrouwen hebben een kind, elf hebben twee kinderen, vijf hebben drie kinderen en twee hebben vier kinderen. Toegang kreeg de onderzoekster tot de moeders via online-forums over ouderschap, via de media en haar eigen lezingen, via informele mond op mond reclame en via de sneeuwbalmethode; vrouwen die al deelnamen kenden anderen vrouwen met hetzelfde probleem.
“Waarom maar 23 interviews?” Op het Buchmesse-podium krijgt ze die vraag en antwoordt ze: “Er waren meer dan 23 afspraken, maar sommige vrouwen hebben afgezegd, onder henzelf is het oke om erover te spreken, maar ze vonden het zo afschuwelijk dat ze er niet over geïnterviewd wilden worden.”  En deze 23 vrouwen uiten zich: ze houden van hun kinderen, ze hadden ze alleen nooit gekregen als ze vooraf de keuze hadden gehad: wel of niet moeder worden.
Dat is de kern: de moeders hebben problemen met het feit dat er geen andere scripts dan moederschap beschikbaar zijn. De vrouwen bekritiseren dus niet de kinderen-an-sich, maar de moederrol, het moederschap als totaal-identiteit. Ouderschap staat voor hen in een rij van andere identiteiten, net als ‘werk’ of ‘beroep’. En net zoals het kan voorkomen dat je niet van je werk houdt, kun je ook het moederschap afkeuren, kun je het beschouwen als een de-generatie, als een verslechtering, aldus Donath. In de pronatale samenleving is er alleen geen plaats voor die emotie.

Donkere ruimte

De moederliefde is een uitvinding van de westerse moderniteit, aldus de sociologe. Als je zegt geen moederliefde te voelen, krijg je meteen, zoals een van de respondentes verhaalt, een sociaal werker achter je aan en moet je je melden voor regelmatige controle. Op het lezersfeestpodium in Leipzig wil ze precies zijn over wat de emotie ‘spijt’ inhoudt: “Wat erg belangrijk is, is de lijn trekken tussen ambivalentie en berouw”, zegt Donath. “Ambivalentie is normaal, het gestresst of geïrriteerd zijn over kinderen is iets wat iedere ouder heeft. Ouderschap brengt een berg gedoe met zich mee en je kunt dan zeggen: maar ik hou ervan een moeder te zijn, er is de lach van een kind … Maar berouw, berouw tonen is zeggen: ik wil dit niet, ik wil terug in de tijd, ik wil een ander soort leven. Berouw is het taboe.”
Het Engelse woordje ‘but’ is cruciaal in deze interpretatie. Bij de moeders in haar onderzoek, zo analyseert Donath, was er geen ‘but’, geen ‘maar’. Ze zeggen: ik houd van mijn kinderen, ik heb een fout gemaakt, ik wil geen moeder zijn. Donath: “Sommigen zeggen dit tijdens hun zwangerschap, anderen na twee of drie kinderen en anderen nog steeds als ze grootmoeder zijn. Het is gewoon geen levensmodel voor hen.”
Donath heeft met haar boek een duidelijk doel. Ze wil dat ‘vrouwen met zulke gedachten en gevoelens niet tasten in een donkere ruimte, alleen en oriënteringsloos’, schrijft ze. En ook hoopt ze dat het voor andere vrouwen die kinderloos zijn, gewild of ongewild, makkelijker voelt om zich te bewegen in een samenleving waarin het voetstuk waarop de moederfiguur staat de eerste barsten vertoont.

Moederhumor

“(…) het moederschap is niet gesorteerd op binaire wijze: het is niet zo dat aan de ene kant ‘berouw’ en ‘niet verantwoordelijk’ samengaan, en aan de andere kant ‘volledig verantwoordelijk’ en ‘geen berouw’ staan”, zegt Donath. En in haar boek schrijft ze: ‘Er moet anders gedacht worden, niet in simpele categorieën, niet in gemiddeldes en afwijkingen.’ Want als individuen zich voordurend afmeten aan het moederschapsideaal van de liefhebbende supermoeder en als ‘gemiddelde mens’, dan wordt ook het thuis een vervreemdende ruimte.
Met het verzet tegen binariteit wordt helder dat dit onderzoek meer is dan een kleine verzameling hysterische moeders. Het raakt de tijdsgeest. En het vibreert met de moederhumor in een Franse comedy-serie als Vous les Femmes, waarin moeders slechte dingen doen. Of neem de tentoonstelling Rabenmütter in het Lentos Kunstmuseum in het Oostenrijkse Linz waar alle facetten van moeders in de kunst, van het aanbidden tot het verafschuwen, worden getoond. Nieuw is dat moeders hun rol en positie in twijfel mogen trekken en met humor en spijt de moederrol in volle bandbreedte representeren.
De spannende samenlevingsdiagnose die hieraan kleeft, is dat hier grote vragen rond maakbaarheid en perfectie op het spel staan. Hebben vrouwen het ideaalbeeld te zeer verinnerlijkt? Zien we de maakbaarheidsgedachte weer eens doodlopen? What-if-vragen (zoals: wat zou er met mijn leven gebeurd zijn als ik geen moeder was geweest) zijn eigenlijk het toppunt van maakbaarheid. Want de vraag stellen getuigt al bijna bij voorbaat van spijt over de realiteit. De zone van de mogelijke vergissingen, van de foutgelopen autonomie, wordt als het ware vergroot. Alsof de maakbaarheidsgedachte ook het verleden probeert te veranderen, denkt te kunnen beïnvloeden, maar daarin jammerlijk faalt en een voedingsbodem voor teleurstellingen en mislukte dromen vormt.

Gevoelde belasting

Onvermijdelijke waarom-en-hoezo-vragen blijven knagen: zijn deze moeders overbelast? Beland in een enorme postnatale depressie? En waar zijn de vaders? Nogal wat vaders blijken afwezig, maken na de geboorte ineens meer overuren of hebben weekendhobbies. Terwijl de gevoelde belasting bij moeders groter dan ooit lijkt. Sunny (vier kinderen, twee tussen vijf en tien en twee tussen tien en vijftien) zegt: “Er wordt van ons verwacht dat we buiten werken, binnen werken, dat we overal de superwoman zijn, perfect zijn en de mannen worden door niemand beoordeeld.” Outsourcing is ook geen oplossing. Als een van de vaders geld en een au-pair als optie aanbiedt, antwoordt de moeder: “Maar ook dat speelt geen rol. Jij bent de moeder. Jij bent de moeder en op jou rust de verantwoording.”
“Mag ik u een persoonlijke vraag stellen”, begint de moderator op het podium in Leipzig voorzichtig. “U heeft zelf met 16, 17 jaar besloten geen moeder te willen worden. Bent u niet bang zelf ooit te berouwen dat u geen moeder bent?” Donath is blij met de persoonlijke vraag en wil eerst graag kwijt dat haar ouders bij de boekpresentatie zijn en ze een goede onderlinge relatie hebben. Dan vervolgt ze: “De samenleving denkt dat ik een probleem heb, maar dat heb ik niet. Ik geloof niet dat ik berouw zal hebben van geen moeder zijn, het voelt so right for me not to be a mother. En als ik er spijt van krijg, dan is het niet zo heel erg. We berouwen zo veel, dat is onderdeel van menselijke relaties.”
“En de vaders?”, vraagt de moderator-vader nog: “Wat als zij er spijt van hebben om vader te zijn?” Orna Donath ontmoette deze vaders. En heeft erover een artikel in de planning: #regrettingfatherhood

 

Literatuur
#regrettingmotherhood – Wenn Mütter bereuen. Orna Donath (2016) München: Knaus Verlag.

Regretting Motherhood: A Socio-Polical Analysis. Orna Donath (2015) In: Signs (April) – Journal of Women in Culture and Society.